rëndë

RËNDË f. euf.

Ajo punë, ajo e tokës, epilepsia. E zu e rënda.

RËNDË as.

1. Peshë, rëndësi. I heq (i mbaj) të rëndët. U shkarkua (u lehtësua) nga të rëndët. Çalon nga të rëndët.
2. bised. Të fikët, të hollët. I ra të rëndët.
Të rëndët e dheut euf. ankthi. I çohet të rëndët i vjen për të vjellë.

RËNDË mb.

1. Që ka peshë të madhe, që rëndon shumë; kund. i lehtë. Gur (dru) i rëndë. Arkë e rëndë. Thes (dollap) i rëndë. Trup i rëndë. Këpucë (çizme) të rënda. Ngarkesa (pesha) të rënda. Bëhet i rëndë rëndohet, peshon shumë. Peshë e rëndë. sport. ndarje ku bëjnë pjesë sportistë që peshojnë nga 90 deri 110 kg (në mundje e në ngritje peshash) dhe 81 kg e lart (në boks). Guri është i rëndë në vend të vet. fj. u.
2. tek., usht. Që ka përmasa të mëdha e fuqi të madhe; që shërben për të mbartur ngarkesa të mëdha (për mjetet e transportit); që ka forcë goditëse të madhe dhe armatim të fuqishëm; kund. i lehtë. Makina (plugje) të rënda. Traktor i rëndë. Artileri e rëndë. Top (mitraloz) i rëndë. Tank i rëndë. Bombardues i rëndë. Këmbësori e rëndë. Kamionë të rëndë. Kafshë të rënda.
3. Që bëhet duke rënduar shumë, me forcë a me zhurmë; që nuk hidhet a që nuk bëhet i lehtë e i shpejtë; që është i thellë a i theksuar; që lë gjurmë të thella; kund. i lehtë. Hap i rëndë. Ecje (lëvizje) e rëndë. Valle e rëndë lloj valleje popullore, që kërkon lëvizje të forta. Plagë (plagosje) e rëndë. Parfum i rëndë parfum që ndihet shumë, që nuk është shumë i këndshëm për nuhatje e mezi durohet. Ngjyrë e rëndë ngjyrë që të vret sytë, jo e këndshme. Tinguj të rëndë.
4. Që tretet me vështirësi, që rëndon në stomak (për ushqimet); që përmban shumë alkool etj., që është i fortë në të pirë. Ushqim i rëndë. Gjellë e rëndë. Ujë i rëndë ujë që ka shumë kripëra gëlqerore e që të rëndon në stomak. Pije (verë) e rëndë. Çaj i rëndë. Kafe e rëndë. Duhan i rëndë. E kam stomakun të rëndë kam ngrënë tepër ose kam ngrënë diçka që mezi tretet.
5. Që është endur me fije të trasha e të ngjeshura; që është bërë prej pëlhure a prej stofi të trashë, i trashë; që ka vlerë të madhe, që kushton shumë. Qilim i rëndë. Perde të rënda. Veshje e rëndë. Rroba të rënda. Pallto e rëndë. Pajë e rëndë. vjet. Peshqesh i rëndë.
6. Që është shumë i dendur a shumë i ngjeshur (për mjegullën, retë); që është i mbushur me tym a me erë të keqe (për ajrin), që të zë frymën; që kundërmon keq, i keq. Mjegull e rëndë. Re të rënda. Ajër i rëndë. Vapë e rëndë. Erë e rëndë.
7. Që kërkon shumë mund e lodhje për t'u bërë; që lëviz me vështirësi, që nuk rrotullohet e nuk punon lehtë; që arrihet, që bëhet, që zgjidhet a që kalohet me shumë vështirësi; që mësohet a që kuptohet me vështirësi; i vështirë; kund. i lehtë. Timon i rëndë (për t'u rrotulluar). Punë (detyrë, përgjegjësi) e rëndë. Udhëtim i rëndë. Mësim (ushtrim, problem) i rëndë. Stil i rëndë. Provim i rëndë. Gjuhë e rëndë. Vepër e rëndë. I rëndë për t'u kuptuar. E ka të rëndë. Më duket e rëndë.
8. Që është shumë i ngjallur dhe që mezi lëviz; i ngathët, i ngadalshëm. Burrë i rëndë. Është i rëndë në të ecur, mezi lëviz. Ka këmbë të rënda ecën ngadalë, ecën sikur i heq këmbët zvarrë.
9. vet. f. bised. Që është shtatzënë, me barrë. Grua e rëndë.
10. fig. Që vepron me ngadalë e me ngathtësi, që është shumë i ngarkuar e që nuk punon me zhdërvjelltësi. Administratë e rëndë. Makina e rëndë burokratike.
11. fig. Që bëhet me ashpërsi, i rreptë; që të prek thellë në sedër, që nuk durohet, fyes; që përdor fjalë fyese a të ndyra; kund. i lehtë. Dënim (qortim, ndëshkim) i rëndë. Vërejtje (kritikë, masë ndëshkimore) e rëndë. Burgim i rëndë burgim me kushte të vështira ose me punë të detyruar. Shaka e rëndë. Humor (thumb) i rëndë. Sharje e rëndë. Fjalë e rëndë. E ka gojën të rëndë.
12. Që ka shumë mundime, vuajtje, hidhërime etj., që shkakton vuajtje trupore e shpirtërore, i vështirë. Zgjedhë (robëri) e rëndë. Kushte (rrethana) të rënda. Jetë e rëndë. Kohë e rëndë. Vite (ditë, çaste) të rënda. Fat i rëndë. Vdekje e rëndë.
13. Që e dëmton shumë shëndetin e rrezikon jetën e njeriut; që kalohet me vuajtje dhe që tregon një keqësim të madh të sëmundjes; kund. i lehtë. Sëmundje e rëndë. Grip i rëndë. Rast i rëndë. Formë e rëndë e sëmundjes. Ishte në gjendje të rëndë.
14. edhe fig. Që godet me forcë të madhe, që sjell pasoja të këqija a dëme të mëdha; që është i rrezikshëm; që shkel keqas rregullat a kërkesat, që nuk lejohet a nuk pranohet në asnjë mënyrë; i pafalshëm; kund. i lehtë. Goditje e rëndë. Grusht i rëndë. Dëm (dëmtim) i rëndë. Bombardim i rëndë. Tërmet i rëndë. Humbje e rëndë. Krizë e rëndë. Gabim i rëndë. Faj (krim) i rëndë. Pasoja të rënda.
15. Që sillet vrazhdë me të tjerët, që nuk është i shoqërueshëm e i përzemërt; që ka kërkesa të tepërta e shumë teka, që mezi durohet, i mërzitshëm. Njeri i rëndë. Me karakter të rëndë. Sjellje e rëndë. Mysafir (mik) i rëndë mysafir që kërkon ta presësh me shumë të mira e ndere, që të lodh e të bezdis shumë. Është bërë i rëndë.
16. Që të ngjall nderim, që të detyron ta nderosh e t'i bindesh, që ka madhështi; keq. që mbahet me të madh, që e heq veten për të rëndësishëm. Ka hije (pamje) të rëndë. Rri si zonjë e rëndë. Mbahet i rëndë.
17. Që është i thellë; i fortë. Gjumë i rëndë.
18. I fortë; i ashpër (për dukuritë e motit). Mot i rëndë. Shi i rëndë shi i madh e i rrëmbyer. Dimër i rëndë dimër shumë i ftohtë e me pasoja të këqija, sidomos për bujqësinë e blegtorinë.
19. sport. Që përfshin ushtrime e lojëra të vështira; që kërkon fuqi të madhe fizike. Sportet e rënda. Atletikë e rëndë.
20. sport. Që bëhet në kundërshtim me rregullat e lojës dhe që mund të dëmtojë lojtarët. Lojë e rëndë. Ndërhyrje e rëndë.
21. Përdoret si pjesë e dytë përcaktuese në disa emërtime të pathjeshta në fushën e shkencës e të teknikës. Ujë i rëndë. fiz., kim. shih tek UJ/Ë,~I. Vajguret e rënda. Metale të rënda metale me peshë të madhe, si bakri, plumbi etj. Elementet e rënda. kim. elemente, që kanë peshë atomike të madhe. Tokë e rëndë. bujq. tokë e ngjeshur, që nuk e kullon shpejt ujin. Figurë e rëndë. shih te FIGUR/Ë,~A 10.
22. fig. bised. I mençur, i pjekur, i matur. Burrë i rëndë.
23. fig. bised. I madh, i rëndësishëm. Festë e rëndë. E kremte e rëndë. fet.
Është i rëndë nga veshët nuk dëgjon mirë. Ka dorë (e ka dorën) të rëndë
a) godet me forcë të madhe;
b) nuk e bën lehtë një punë me dorë. Vret (shet) të rënda (të trasha) shih te VRAS. Industria e rëndë shih tek INDUSTRI,~A.

RËNDË ndajf.

1. Me peshë të madhe; me ngarkesë të madhe përsipër; kund. lehtë. Peshon rëndë. E ngarkoi rëndë.
2. Me gjithë peshën, jo lehtë; thellë. Bie (rrëzohem) rëndë. U lëshua rëndë në kolltuk. Ra rëndë në tokë. Ecën rëndë. E heq vallen rëndë. Fle rëndë bëj gjumë të rëndë, nuk e kam gjumin të lehtë.
3. Sa më rëndon tepër; sa më sjell një rëndësirë; duke pasur veshje të trasha, në mënyrë të ngarkuar. Ha rëndë. I ra rëndë gjella. Vishet rëndë vishet me rroba shumë të trasha, vishet trashë; vishet me shumë stoli.
4. Me forcë të madhe; shumë fort, keqas. E rrahu (e goditi, i ra) rëndë. E dëmtoi rëndë. E ndëshkoi rëndë. E sulmoi (e bombardoi) rëndë.
5. Me fjalë të rënda; ashpër, rreptas, keq. I foli rëndë. E kritikoi (e qortoi) rëndë. E shau (e talli) rëndë. U soll shumë rëndë. U betua rëndë. U zunë rëndë.
6. Jashtë mase, tepër, shumë. Gaboi rëndë. E shkeli (e cenoi) rëndë rregulloren. Punon rëndë. U zemërua (u mërzit, u fye) rëndë. Mundohet rëndë. E pi rëndë (duhanin etj.). bised.
7. Në gjendje të keqe shëndetësore, keq. I sëmurë rëndë. Është rëndë. U gdhi rëndë. U sëmur (u plagos) rëndë.
8. Me të madh, duke u krekosur, duke e mbajtur veten për të rëndësishëm. Mbahet (qëndron) rëndë. Rri (ecën) rëndë. E heq (e vret) rëndë.
9. Në mënyrë të trashë. Qesh rëndë.
I ra rëndë diçka e lëndoi, e preku thellë në sedër. E kam rëndë dikë a diçka
a) e kam barrë, më rëndon;
b) nuk më pëlqen, më mërzit, mezi e duroj. Më vjen rëndë
a) më vjen keq, e marr për fyerje, fyhem;
b) e kam të vështirë, më rëndon, ia përtoj;
c) druhem, më vjen turp, më vjen zor.