gjatë

Shqip

Mbiemër

gjatë mb.

Që ka shtrirje të madhe në hapësirë në njërën nga përmasat (në gjatësi), që zgjatet shumë nga njëri skaj në tjetrin; që ka gjatësi më të madhe nga sa duhet a nga sa është e zakonshme ose në krahasim me një tjetër; kund. i shkurtër. Shkop i gjatë. Degë të gjata. Fije e gjatë. Rrugë e gjatë. Me këmbë (me duar) të gjata. Me mëngë të gjata. Gishtërinj (thonj) të gjatë. Qafë e gjatë. Flokë të gjatë. Lesh i gjatë. Çorape të gjata. Pantallona të gjata. Pushkë e gjatë. Hije e gjatë. Valë të gjata. elektr. valë që e kanë hapin e lëkundjes më të madh se 3000 metra. Ecën me hapa të gjatë. Bëhet më i gjatë zgjatet. I pres drutë të gjata. I rri i gjatë fundi.
Që zgjatet, që shtrihet në një madhësi të caktuar në njërën nga përmasat (në gjatësi), që ka gjatësinë e matur. Katër metra i gjatë. Një kilometër i gjatë. Sa i gjatë është?
Që ka trup të lartë; kund. i shkurtër. Burrë i gjatë. Plep (lis) i gjatë. Është bërë i gjatë.
Që zgjat shumë kohë; që zgjat a që vazhdon më shumë se zakonisht ose më shumë se një tjetër; që shtrihet shumë në kohë a që kërkon një periudhë kohe pak a shumë të madhe; kund. i shkurtër. Kohë e gjatë. Dimër i gjatë. Verë e gjatë. Ditë (natë) e gjatë. Luftë e gjatë. Sëmundje e gjatë. Pushim i gjatë. Me afat të gjatë. Me jetë të gjatë! ur. Gjithë ditën e gjatë gjatë gjithë ditës. Gjithë natën e gjatë gjatë gjithë natës. Udhëtim i gjatë. Heshtje e gjatë. Mungesë e gjatë. Mbledhje e gjatë. Film me metrazh të gjatë.
Që ka vëllim të madh (për shkrime e vepra letrare); që zgjatet shumë, duke i dhënë me hollësi gjërat (për diçka të shkruar ose për një fjalim, për një bisedë etj.); kund. i shkurtër. Tregim i gjatë. Novelë e gjatë. Fjalim (referat) i gjatë. Bisedë e gjatë.
gjuh. Që zgjatet më tepër kur shqiptohet, që ka gjatësi më të madhe në shqiptim; kund. i shkurtër. Zanore e gjatë. Rrokje e gjatë. Diftong i gjatë.
Përd. em. sipas kuptimit 3 të mbiemrit. Dy të shkurtër dhe një i gjatë në mes. I gjati është shërbëtori i të shkurtrit. shak.

S'e bëri të gjatë
a) veproi shpejt, veproi menjëherë, nuk e zgjati;
b) i ra shkurt, nuk e zgjati. S'i bëri të gjatë dikujt nuk e duroi shumë, nuk e priti shumë, s'ia zgjati. Nuk e ka të gjatë e ka fundin të shpejtë, është afër fundit, nuk do të rrojë edhe shumë, po i afrohet vdekja; nuk do të vazhdojë shumë. Muajt e gjatë muajt që kanë nga 31 ditë. Si bën drutë të gjata shih te DRU,~JA. E ka dorën të gjatë (i ka duart të gjata) keq.
a) është mësuar të rrahë, e ka zakon të godasë të tjerët;
b) vjedh, rrëmben. E ka fytin të gjatë (të madh) ha shumë, s'lë gjë pa ngrënë, është hamës i madh. E ka gjuhën (llapën) të gjatë (të madhe) është llafazan, flet shumë; nuk mban dot gjë të fshehtë, i tregon të gjitha. E ka hundën të gjatë (të madhe) është mendjemadh, është fodull. E ka sqepin të gjatë flet shumë me vend e pa vend; nuk i rrihet pa folur për çdo gjë e për këdo. Nuk e ka më të gjatë se... nuk rron më tepër se...; nuk duron a nuk qëndron më tepër se...

Në gjuhët tjera

Ndajfolje

gjatë ndajf.

Duke shkuar në rrugën më të gjatë për të arritur diku, nga është rruga më e gjatë, andej nga del më larg; kund. shkurt. I ra (i doli) gjatë. Andej del më gjatë.
Për shumë kohë, për një kohë të gjatë; kund. pak. Ndenji gjatë. Mendoi gjatë. Vazhdon gjatë. Shkoi gjatë kërkoi shumë kohë, u zgjat shumë. Foli gjatë. Jo gjatë pak kohë.
Duke i dhënë me hollësi gjërat, duke e shtjelluar me shumë fjalë; hollësisht; kund. shkurt. Shkruan gjatë. E shtjelloi gjatë. Jo gjatë shkurt. Ka dalë gjatë. I ra gjatë e zgjati shumë.
Më shumë, më tepër; më tej (në shkallën krahasore, zakonisht me mohim). Nuk ndenji (nuk foli) më gjatë. Nuk e di më gjatë nuk e di më tej. Nuk çoi më gjatë nuk e zgjati më shumë. Nuk shkohet më gjatë kështu nuk mund të vazhdohet më tej kështu.

Në gjuhët tjera

Parafjalë

gjatë parafj.

Përdoret me një emër në rasën rrjedhore për të treguar drejtimin e lëvizjes së diçkaje në gjatësi pranë një vendi; buzë, anës. Gjatë rrugës. Gjatë lumit. Gjatë bregut. Gjatë kufirit.
Përdoret me një emër në rasën rrjedhore për të treguar kohën, brenda caqeve të së cilës kryhet një veprim; në kohën e... Gjatë drekës. Gjatë verës (dimrit). Gjatë vitit. Gjatë provave. Gjatë luftës. Gjatë fushatës. Gjatë muajit mars. Gjatë kësaj kohe.

Gjatë e gjerë (gjerë e gjatë) shih te GJERË. Sa gjatë gjerë (sa gjerë gjatë) në të gjithë gjatësinë e gjerësinë; plotësisht i shtrirë. S'e bën gjatë vepron shpejt, nuk e zgjat, s'e bën të gjatë. Nuk e shpie (s'e çon) më gjatë
a) do të vdesë së shpejti (për një të sëmurë rëndë a për një njeri në moshë shumë të shkuar);
b) nuk dëshiron ta ngacmojë a ta thellojë një punë më tej, do ta lërë me kaq; nuk do ta vazhdojë a nuk do ta ndjekë më tej.